بازی درمانی چیست
کودکان به دلیل پایین بودن سطح تفکر انتزاعی، قادر به بیان هیجانات و احساسات خود نیستند، سرکوب و عدم مهارت در بیان احساسات به ویژه از نوع منفی آن بهداشت روانی کودک را به مخاطره می اندازد. از این رو پیدا کردن راهی که کودک را قادر نماید به شیوه ای غیر از بیان کلامی هیجانات خود را بروز نماید کاملا ضروری به نظر می رسد. بازی (Play) ابزاری است که کودک به کمک آن خود را بیان می نماید و بازی برای هر کودکی وسیله مناسبی جهت تخلیه هیجانات و ابراز خود می باشد.
بازی درمانی(Play Therapy) تکنیک کاربرد موقعیت‌های بازی در یک زمینه درمانی است که باعث کاهش مشکلات هیجانی و اجتماعی می شود
درمانگرانی که کار بازی درمانی را انجام می دهند معتقدند که این تکنیک به کودکان اجازه می دهد مسائلی را که نمی توانند در محیط روزانه شان مطرح کنند در قالب بازی ارائه دهند و با هدایت درمانگر هیجانات مخفی خود را نمایان کنند. زیرا در بازی درمانی، درمانگر رفتار کودکان را بدون قید و شرط می پذیرد. بدون این که آنها را غافلگیر کند، با آن ها بحث کند و یا نادرستی کار آن ها را به آنها گوشزد کند. از دلایل موفقیت این روش در درمان کودکان، عدم نیاز به تفکر انتزاعی و مهارتهای کلامی بالا در ابراز رفتار می باشد. برای کودکان اسباب بازی بیانگر زبان آنهاست و بازی کردن گفتگوی آنها محسوب می شود. می توان بازی درمانی را فرایندی بین فردی تعریف نمود که درمانگر طی آن تلاش می کند به صورتی منظم با استفاده از بازی به کودکانی که دارای مشکلات روانشناختی هستند کمک نماید یا از بروز مشکلات هیجانی در آنها جلوگیری نماید.
مراحل اجرای بازی درمانی
- تشخيص: اولین مرحله در اجرای این روش درمانی، تشخیص است. ابتدا باید تشخیص داد که آیا کودک نیازمند استفاده از این روش می باشد یا خیر. تشخیص معمولا به دو شیوه صورت می گیرد:
الف - مصاحبه با والدین و کسب اطلاعاتی از طریق گفتگو با والدین یا اجرای ابزار تشخیصی.
ب- مشاهده بالینی کودک که توسط متخصص صورت می پذیرد و بر این اساس درمانگر به تشخیص قطعی در مورد اختلال کودک می رسد و ضرورت اجرای بازی درمانی ایجاد می گردد. در واقع با این دو روش تشخیص شدت و نوع اختلال تشخیص داده می شود و بر اساس آن سایر مراحل درمان اجرا می گردد.
۲- انتخاب تکنیک بازی درمانی به عنوان روش درمان: این انتخاب بر اساس نوع اختلال کودک صورت می پذیرد. همچنین در این مرحله فردی یا گروهی بودن بازی تعیین می گردد.
۳- برنامه ریزی فرایند درمان: مرحله سوم برنامه ریزی فرایند درمان می باشد که شامل موارد زیر است: تعیین تعداد جلسات (بطور معمول یک برنامه بازی درمانی شامل ۱۲ تا ۱۵ جلسه ی مستمر ۳۰ تا ۴۵ دقیقه ای می گردد)، بیان اهداف هر جلسه، انتخاب نوع بازی، انتخاب ابزار سنجش و یا مشاهده مستقیم رفتار کودک در حین درمان، تهیه مواد برای اجرای بازیها، تعیین طول مدت هر جلسه و تعیین فاصله برگزاری جلسات.
۴- اجرای برنامه درمان: در این مرحله متخصص بازی درمانی به اجرای فرایند درمان مطابق برنامه درمان اقدام می نماید. لازم به توضیح است که از ویژگی های بازی درمانی پویا بودن برنامه ی درمان در هنگام اجرای برنامه می باشد. بدین ترتیب که در اغلب موارد بازی درمانگر ناچار است در هنگام اجرا مقداری در فرایند اجرای درمان متناسب سازی انجام دهد تا فرایند درمان با ویژگی های درمانجو هماهنگ شود.
۵- ارزیابی رفتار: آخرین مرحله درمان، ارزیابی رفتار است که در پایان هر جلسه جداگانه صورت می گیرد و در انتهای دوره درمان نیز ارزیابی نهایی از طریق مصاحبه مجدد با والدین و مشاهده بالینی کودک صورت می گیرد.
بازی درمانی در مقایسه با سایر روش های درمانی که برای کودکان به کار برده می شود، از یک امتیاز عمده برخوردار است که جذابیت آن است. کودکان جدای از خصوصیات فردی و یا دارا بودن یا نبودن هر گونه اختلالی، تمایل ذلتی به بازی به عنوان یک فعالیت لذت بخش دارند. بازی زبان کودک است که در آن خود واقعیش را صرف نظر از هر گونه محدودیتی بروز می دهد.. بیشترین اختلالاتی که به وسیله بازی قابل درمان است اختلالات عاطفی و هیجانی است که روش های دیگر درمان کمک زیادی به آن نمی کنند. بازی به این دلیل که هم مستقیما با عواطف کودک سر و کار دارد و هم هیجانات او را تحت تاثیر قرار می دهد، بهترین درمان برای کمک به کودکانی است که درگیر این نوع اختلالات می باشند.
بازی در بخش های مختلف شخصیت کودکان تاثیر فراوانی دارد که برخی از نقش های بازی کودکان عبارت اند از : رشد جسمانی، رشد عقلانی و اعتماد به نفس، رشد عواطف، رشد اجتماعی و ارتباط با همسالان، رشد اجتماعی کودک، رشد خلاقیت و استقلال فردی، رشد ذهنی و هوشی و نقش در بهداشت روانی کودک .
انواع بازی ها در بازی درمانی
بازی های جسمی :طبق نظر روانشناس کودک و بازی درمانگر، کودک برای خارج کردن نیروی اضافی بدن خود و رهایی از خستگی اوقاتی را به بازی های جسمی اختصاص می دهد و کودک در آن ها از قدرت، چابکی و هماهنگی استفاده می کند .
بازی های تقلیدی : تقلید کودکان از رفتار ها و اعمال دیگران از ویژگی های رشد اجتماعی و شناختی به شمار می رود . این نوع بازی نشان می دهد کودک کاری را مشاهده کرده و قادر به تشخیص و تکرار آن شده، به همین دلیل تا حدودی دارای مفهوم است .
بازی های تخیلی : دنیای کودکان به صورت عینی می باشد و کودکان مانند بزرگسالان نمی توانند تصورات ذهنی داشته باشند . تجربه های کودک از طریق بازی و تماس با دنیای خارج، قدرت ذهنی کودک را پرورش می دهد و به تدریج با افزایش سن به مفاهیم پی می برد و مهارت او در بر قراری ارتباط کلامی افزایش می یابد . بازی های تخیلی ریشه در خلاقیت کودک دارد و تخیل کودک همراه با رشد ذهنی او از مرحله ی بازی ها خارج شده و در گفتار های کودک رو نمایی می شود .
بازی های نمایشی : کودکان در ضمن تقلید رفتار بزرگسالان، با پوشیدن و استفاده از لباس های آن ها بازی خود را واقعی تر نشان می دهند . پوشیدن لباس و استفاده از وسایل مخصوص بزرگسالان یکی از بازی های مورد علاقه ی کودکان می باشد . بهترین بازی که در آن احساسات، نیاز ها و عواطف کودکان می تواند بروز کند، بازی نمایشی می باشد که در آن کودک فرصت می یابد تا شخصیت درونی خود را بیرون بریزد و به آشکار سازی شخصیت خود همت گمارد .
بازی های قانونمند : در این نوع بازی سطوحی از شناخت درباره ی مشارکت، داد و ستد بر طبق نتایج در نظر گرفته می شود . بازی قانونمند معمولا از حدود 4 سالگی آغاز می شود . بازی های گروهی که چالش های رقابتی در کودکان بزرگ تر و بزرگ سالان ایجاد می کنند، موضوعی برای قوانین است .
بازی درمانی می تواند به کودکان کمک کند که:
خودکارآمدی را توسعه دهند، بنابراین در مورد توانایی های خود اطمینان بیشتری کسب می کنند.
مهارت های اجتماعی جدید را بیاموزند.
مهارت های بین فردی بهتری را توسعه دهند.
همدلی و احترام را یاد بگیرند.
یاد بگیرند که احساسات را به روشی سالم شناسایی و بیان کنید.
مهارت های جامع تر حل مسئله را بیاموزند و تمرین کنند.
مسئولیت رفتارهای خود را بپذیرند.
کاربردهای بازی درمانی
بازی درمانی در درمان اختلالات کاربرد دارد؟
اغلب برای کمک به کودکان، در پردازش حوادث استرس زای زندگی مانند جابجایی، بستری در بیمارستان، سوء استفاده جسمی و جنسی، خشونت خانگی و بلایای طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین بازی درمانی می تواند برای معالجه بیماری روانی یا مشکلات رفتاری زیر استفاده شود.
ضربه روحی و بحران
اختلالات اضطرابی
افسردگی
بیش فعالی
اختلال طیف اوتیسم
اندوه و فقدان
مدیریت خشم
پرخاشگری
طلاق
مشکلات مربوط به مدرسه
ناتوانی جسمی و یادگیری
مشکلات رفتاری، کاهش مشکلات درونی، بهبود عملکرد تحصیلی
کاهش پرخاشگری
بهبود روابط والدین و فرزند
کلینیک توانبخشی دکتر جهانی جزو یکی از بهترین مراکز کاردرمانی و گفتاردرمانی در پاسداران می باشد که در بخش بازی درمانی با ایجاد یک محیط صمیمانه و راحت است به کودکان کمک می کند تا فشارهای احساسی خویش را تحت کنترل قرار دهند و در هنگام درمان از توانایی های خود در حل مشکلات بهره ببرد.